Çima pêdivî bi Bîrdoziya Rizgariya Jinê heye? 

 

NAVENDA NÛÇEYAN - Piştî Teoriya Qutbûnê, Bîrdoziya Rizgariya Jinê ket rojeva jinan û ev pergala ramanê ya ku jin çawa bijî afirand û ji bo mirovahiyê jî bû zemîneke alternatîf.

 

Mirov nikare Bîrdoziya Rizgariya Jinê beyî Teoriya Qutbûnê bigere dest. Jinên kurd bi berxwedan û têkoşînê xwe gihandin asta bîrdoziyê. Ji ber vê sedemê tiştek bê sedem pêk nayê. Têkoşîna azadiyê ya mirovahiyê her tim zemînek alternatîf afirandiye. 

 

Bîrdoziya Rizgariya Jinê pergala ramanê ya ku jin çawa bijî afirand bû. Ev perspektîfek li ser pirsa jin çawa bijîn pêk tîne. Divê mijara herî giran a Bîrdoziya Azadiya Jinê, rizgariya ji çi be? 

 

Li gorî çarçoveya teorîk a ku di dosyaya berê de hatiye nîqaşkirin, di vê beşê de em li ser naveroka Îdeolojiya Rizgariya Jinan û komek prensîbên ku ew li ser ava bûye disekinin.

 

'Civak bê bîrdozî nabe'

 

Bîrdozî xwediyê pênaseyên taybet û teoriyên cuda ye. Abdullah Ocalan û Tevgera Azadiyê bîrdoziyê wiha pênase dikin: “Civak bê bîrdozî weke hêzeke çandî ya manewî nabe. Bîrdozî bi zihniyetê ve girêdayî ye, lê têgeheke cuda ye, mirov dikare behsa mejiyê heywanan, nebat û atoman jî bike. Lê bîrdozî taybetmendiya civaka mirovî ye, erka wê ew e ku wate bide, civakê bi rêkûpêk bike û bi rêkûpêkkirina vê jiyanê nikare watedar bike û birêxistin bike. Ji ber vê yekê îdeolojî pirsgirêkek pir balkêş e. Wateya bîrdoziyê mantiqa ramanan e. Civaka mirov cewherek pir maqûl e ku ji hêla mantiqê ramanan ve şekil û azad dibe. Lê bi vê taybetmendiya xwe re jî meyldar e ku bibe kole. Ew bi avahiya wê ve girêdayî ye ku hem çareserker û hem jî çavkaniya pirsgirêkê ye.”

 

Xwedî ezmûn û zanebûnê

 

Di sala 1995’an de bingehê Bîrdoziya Rizgariya Jinê hate avêtin. Di sala 1995’an de Yekitiya Azadiya Jinên Kurdistanê (YAJK) xwedî ezmûn û zanebûna rêxistinî ya girîng bû. Jinan di vê kongreyê de yekem car meclîsa xwe ava kirin. YAJK bi gerêdayî Abdullah Ocalan hat avakirin. Abdullah Ocalan di serî de prensîbên YAJK’ê weke “Welatparêzî, şervantî, rêxistinbûn û têkoşînê” pênase kir. Nasnameya bîrdozî û rêxistinî ya YAJK'ê di van esasan de şênber bû.

 

Nirxandinên Sema Yuce

 

Sema Yuce di 21'ê Adara 1998'an de li dijî tasfiyeyê çalakî li dar xist û jiyana xwe ji dest da. Nameyên ku nivîsand, avakirina bîrdoziyê ya azadiya jinê anî rojevê. Desthilatdariya mêr a ku sedema sereke ya pirsgirêka azadiya jinê bû û ber bi koletiyê ve bir, nirxand û çareseriyên wê derxist holê û rê û rêbazên têkoşînê xist rojevê. Çalakiya Sema Yuce weke mînaka herî berbiçav a Bîrdoziya Rizgariya Jinê tê dîtin. Sema Yûce ya ku Bîrdoziya Rizgariya Jinê weke manîfestoya jiyana azad şîrove dike, bîrdozî di pergala xwe ya ramanî de bi awayekî herî biçûk dixemilîne û çalakiya xwe weke îfadeya wê ya pratîk pêşkêş dike. Ji ber ku ew Abdullah Ocalan weke yekane navenda moralê nîşan dide, mezinbûna hêza Sema ya biryar û nirxandinê jî nîşan dide.

 

Diyariya Abdullah Ocalan 

 

Bîrdoziya Rizgariya Jinê ku ji aliyê Abdullah Ocalan ve hate pêşxistin û di 8'ê Adara 1998'an de bi rêya Med TV'yê ji raya giştî ya cîhanê re ragihand. Bi vê bîrdoziyê re rêgezên bingehîn ên şoreşa civakî ya bi pêşengiya jinê hate diyarkirin. Abdullah Ocalan ji TV’yê re wiha axivî: “Girîng e ku partiya me bi nûvekirina sosyalîzmê re tenê xwe bi rizgariya Kurdistanê re sînordar neke, di warê jinê de bi têkoşînên nû yên civakî yên li cîhanê bi taybetî jî li Rojhilata Navîn ve girêdayî be û xwedî nêzîkatiyeke hem bi azwerî û hem jî afirîner be. Û beriya her tiştî divê mirov behsa bîrdoziya azadiya jinê bike. Em dixwazin vê bîrdoziyê biafirînin. Ev wezîfe bi şîrovekirina yek an du bûyerên asayî, yek an du kiryaran pêk nayê. Bêyî xurtkirina bîrdoziya azadiya jinê, her tişt ji xwe xapandinê wêdetir nabe. Û ez di wê baweriyê de me ku pêwîstiyek pir cidî bi Bîrdoziya Rizgariya Jinê heye.

 

Bîrdoziya bi hişmendiya jinê...

 

Ev ne bîrdoziyek tenê di wateya azadiya zayendî de ye. Xaleke ku hînkirina sosyalîst û heta analîza zanistî ya civakê wê bi me re bîne, wê nîşanî me bide ku bîrdoziya rizgariyê bi hişmendiya jinê wê xwedî girîngiyeke mezin e. Ev yek ji wan mijaran e ku ez bi xwe zêdetir li ser disekinim. Bêguman ev ne nêzîkatiyeke femînîst e. Ez bi xwe jî ne jin im. Lê ez pir girîng dibînim ku di çarçoveya hişmendiya jin, raman û îdeolojî û rêxistinbûnek li ser esasê wê were pêşxistin. Ji dîtina çareseriya pirsgirêkên şer heta pêkanîna aştiyeke li ser esasê azadiyê pêwîstî bi pêşketineke bi vî rengî ya bîrdoziyê heye. Hemû bîrdoziyên heta niha bîrdoziyên mêr serdest in. Bê guman pîvaneke çînayetî û qonaxeke mêtingerî ya emperyalîst heye. Lê di heman demê de pîvanek serdestiya mêr a berbiçav jî heye. Kes nikare vê înkar bike. Her çiqas nêzîkatiya serdest a mêr a ku li ser civakê serdest e, bi sedsalan her tim vê yekê veşartibe jî, ne mimkûn e ku kesê ku eleqeyek kûr bi azadiya jinê re, lewma jî azadiya gel û bingehek pir bi hev ve girêdayî ye, gel vê yekê nebîne. Loma jî di ramana xwe de pêwîstiya afirandina bîrdoziya bi hişmendiya jinê girîng dibîne.

 

Bîrdoziya jinê bi rastî bîrdoziya civakî ye

 

Ev yek kêm û zêde ji aliyê serkirdeyên din ên komunîst û sosyalîst ve hatiye kirin. Lê pir kêm e û nekariye têgihîştina serdestiya mêr bi ser bikeve. Û di jiyana xwe de jî nekarîne ji têgihiştina heyî ya serdestiya di nava malbatê de pir derbas bibin. Ev jî weke kêmasiyeke sosyalîzmê tê dîtin. Tişta ku em dixwazin li vir diyar bikin tiştekî din e. Bi rastî ev ne bîrdoziya bi zorê ye. Di qonaxa yekemîn a rêxistinbûyîna civakî ya dîrokê de bîrdozî bi esasî hişmendiya jinê bû. Mînak xwedawenda mezin Îştar heye. Di zimanê me de Star-Sterk tê wateya Stêrk û xwedawenda yekem e. Xwedayê yekem bi rastî xwedawendek e. Xwedayên nêr paşê derketine holê, an jî xwedayan paşê xwe di şiklê xwedayên nêr de dane xuyakirin. Helbet ev jî ji nêz ve bi berhemdariya jinê ve girêdayî ye. Bi kurtasî bîrdoziya jinê bi rastî bîrdoziya civakî ye, ne bîrdoziya zayendî ye.

 

Pêwîstî bi çalakiyeke bîrdozî heye 

 

Ger em di vê çarçoveyê de di warê prensîb û bîrdoziyê de  nêzî van pirsgirêkan bibin, li gorî min pêwîst e hemû nêzîkatî, hemû bîrdozî û ji ber vê yekê jî rêxistinên li ser wan bingehan, rêxistinên aborî, çandî, siyasî û leşkerî li ber çavan bigirin. Çima?

 

Ji ber ku serdestiya mêr e û ji ber vê yekê şer jî di nav xwe de dihewîne, newekhevî di nav xwe de dihewîne, zordestiyê dihewîne. Ev dibe sedema kêmbûna nifşê. Kêmbûna cureyan jî, helbet tê wateya kêmbûna jiyanê. Pir balkêş e ku piştî ketina jiyanê û ev yek di aliyê jinê de pir balkêş e, esareta zayendî hemû civakê ber bi esaretê ve dibe. Û civak bi gelemperî winda dike û ji serî heta dawiyê rê li ber şerên dijwar tê vekirin. Jixwe karakterê dijwar ê şerê îro yê li Tirkiyeyê xwedî cewhereke çînayetî ye, bi emperyalîzmê ve girêdayî ye, lê bi awayekî pir şênber bi zîhniyeta zilamê serdest a pir şovenîst ve girêdayî ye.

 

Ji ber vê yekê ez dibêjim ku nêzîkatiya li ser xeta 'ne wextê rast e, paşê dibe' pir xelet e. Heger em bixwazin tevgereke şoreşgerî û an jî xebateke cidî ya civakî bimeşînin; Pêwîstî bi çalakiyeke bîrdozî heye ku her ku diçe pîvana jinbûnê ji xwe re esas digire.”

 

Bîrdozî bandorê li cîhanê kir 

 

Bîrdoziya Rizgariya Jinê ya ku di sala 1998'an de hat ragihandin û îro jî weke teorî li ser nîqaş tên kirin. Ji bilî vê, ev nîqaş ji aliyê komek elît a teng ve nehat kirin. Di nava PKK’ê de hemû jin û mêr tevlî vê pêvajoya nîqaşê bûn. Bîrdoziya jinê bi rêgezên welatparêzî, ramana azad û vîna azad, rêxistinbûn, hişmendiya têkoşînê û estetîkê hat têgehkirin. Li hemberî bîrdoziya koledar a kapîtalîzmê têkoşînek bû. Ev bîrdozî weke şoreşa jinê û modernîteya demokratîk li Kurdistanê pêk hat û bû bîrdoziyeke ku bandor li cîhanê kir. 

 

'Ne jinên bi hêj jinên qels bitirsin' 

 

Di rapora siyasî ya ku Abdullah Ocalan di sala 1999’an de pêşkêşî 2’yemîn Kongreya PJKK’ê kir, têkildarî rêgezên Bîrdoziya Rizgariya Jinê ev tişt hat diyarkirin:

 

“Heta ku jin neyên xwedî bi hêzkirin û jin azad nebe, jiyan rizgar nabe. Her tim tê gotin; ‘Ez xwediyê van hestan im’. Pêwîst e li hestan xwedî derkevin; Li hemberî kê, hestên çawa, kî dê wan parve bike? Hûn ji vê pêve tiştekî nizanin. Hûn nikarin berê pozê xwe bibînin. Rastiya me ya mêran e, ez jî di nav de, biaxivim. Em ne yên ku hûn difikirin. Hêj negihîştine nasnameya wekhev, azad. Dibe ku ev sedem be. Divê niqaş hebe, heta dawiyê bi zimanê xwe biaxivin. Divê hûn vîna xwe xurt bikin. Divê hûn bîrdoziya xwe biafirînin. Ev mafê te ye. Bîrdoziya jinê di civaka komunal a destpêkî de serdest û xurt e. Ew bi rastî bi hilberînê ve girêdayî ye. Divê hûn niha biceribînin. Dibêjin ger jin xurt bibin em ê pir bitirsin. Na, jinên bi hêz netirsin, bi rastî jî jinên qels bitirsin.

 

Bîrdozî bê ax nabe 

 

Ger îro em piçekî bipeyivin, ger em behsa Kurdistanê bikin, welatê dayikê, ger em bibêjin ku li wan axan jiyana herî xweş e; Ev jî beriya her tiştî tê wê wateyê ku bîrdoziya jinê bê ax nabe. Vekirina axê ji hilberînê re hinekî bi hunera jinê ve girêdayî ye. Ji ber vê yekê prensîba yekem a bîrdoziya jinê ev e; ew e ku li welatê jidayikbûna xwe bijî.

 

Vîna azad 

 

Ger jin di nava jiyanê de cih bigire, divê ne tenê bi axaftinê, bi fikir û îradeya azad beşdarî jiyanê bibe. Ger ev bîrdozî pêk were, wê weke îfadeya wê ya herî şênber, jin weke ku bixwaze bijî û biryara xwe bide. Em ê baweriya xwe bi nêrîna wî bînin û rêzê li vîna wî bigirin. Ev prensîba vê bîrdoziyê ye. Heta ji min re ev gotin; ‘Ez dikarim li ser vî esasî bi we re bijîm, bi vîna xwe, bi ramanên xwe, wê pir prensîb, bi gelek projeyan, bi planan be’. Fikrên wekî ‘Ez ê jinê bixapînim, wê bi jinbûna xwe min bixapîne, bi zayendiya xwe ya erzan min bixapîne, an ez ê bi hin avantajên xwe wê bixapînim’ di prensîbên me de cih nagirin.

 

Xwe birêxistin bikin û têbikoşin

 

Helbet ji bo vê jî parvekirina jiyanê û rêxistinbûna li ser esasê azadiyê pêwîst e. Kesê bê rêxistin ne tiştek e. Yekem rêxistin bi jinan dest pê kir. Hêza ku divê bi piranî li ser rêxistinê be; jinek e. Dibe ku mêr bê rêxistin bin yan jî mêr xwedî gelek rêxistin bin, jin jî dibe xwedî rêxistinbûna xwe ya taybet ku em îro jê re dibêjin YAJK. Divê YAJK were giştîkirin. Divê hestên xwe li hemû qadên civakî belav bike. Divê jin xwe bi rêxistin bikin. Divê hûn bala xwe bidin vê yekê. 

 

Bi rêxistinbûyînê re, divê hûn hemû jiyana xwe weke têkoşînekê bibînin. Ji ber ku nasnameya jinê ji ber bê têkoşînê di nava çar dîwaran de hatiye dorpêçkirin. Ji wî re paste hatin dayîn. Ew bi karên hêsan re mijûl bû. Yanî li ser kesayeta karên vala ferzkirinek hatiye kirin. Ji ber vê yekê pêwîste di warê esasî yên bîrdozî û siyasî de, di aliyê rêxistinî û çandî de, bi kurtî di her qadê de ku bikaribe xurt bike, têkoşîneke tam be. Li şûna ku mirov xwe mehkûmî xwedikirina zarokan û nanpêjiyê bike heta hetayî jiyana xwe mahkûm bike, divê bibêje ez ê xwebirêxistin bikim û kare min têkoşîn e.

 

Jiyan bi bedewî û estetîkê ve girêdayî ye 

 

Li gorî min jiyana bi jinê re bi bedewiya estetîk ve jî girêdayî ye. Niha ji ber ku xerabiya jiyanê bi zordestiyê ve girêdayî ye, ji ber ku têkiliya wê bi kedxwariyê re pir balkêş e, jinên ku dixwazin bijîn teqez divê huner, estetîk û çandê paşguh nekin. Ji xuyabûna wê ya fizîkî bigire heta bedewiya wê ya zêhnî, ji xweşikbûna ramanê bigire heya ronîbûna wê ya giyanî, divê li ser bingehek estetîk be.

 

Ger hûn jiyana xwe li ser van pênc prensîban û yên ku dikarin bêtir werin berfireh kirin bingeh bigrin, bi dîtina min, dê di destê we de çeka herî mezin a rizgariyê hebe. Bi van çekan tu zilam û saziyeke serdest ku tu nikarî bikî, ya herî bi îdia jî tune ye û bi ya min ev tişta herî bi qîmet e di jiyanê de. Li ser esasê YAJK'ê wê di nava me de bi rêxistinbûyîna jinê û têkoşîna xwe ya li ser van esasan hîn bêhtir mezin bibe; Dibe ku em ê bersiva herî mezin bidin mirovahiyê, şerê qirêj û jiyana koletiyê.”

 

Bîrdozî veguherî hêzeke girîng 

 

Teoriya Bîrdoziya Rizgariya Jinê bi Partiya Jinên Karkerên Kurdistan (PJKK) ku di 2-12'yê Adara 1999'an de hat ragihandin, ket pratîkê. Ji bo xwe bighîne civakê jî hewcedarî bi partîbûnê hebû, ji ber vê yeke bi avakirina partiyê ve veguherî hêzeke girîng. 

 

Paradîgmaya azadiya jinê û Bîrdoziya Rizgariya Jin careke din cudahiya PKK’ê ji hemû îdeolojiyên din nîşan da. Bîrdoziya Rizgariya Jinê bû bîrdoziya civakî. Wateya rizgarbûna ji pergala serdest a mêr û hemû bîrdoziyên wê. Bûye hêz û çeka herî bi bandor a azadiya jinê.

 

Tecrûbeyan nîşan daye ku têkoşîna azadiyê ya ku bêyî van rêgezan neyê meşandin, ne pêkan e ku bi civakê re parvekirin û di jiyanê de bibe bersiv. Bi van prensîban azadiya takekesî û azadiya civakî û neteweyî tê hevgirtin, bi îrade, hişmendî, rêxistinbûn, nirxên exlaqî û estetîk ên jinan hev dixwin û guhertinan diafirînin.