MÛŞ - Jinan behsa zêdebûna hejmara komkujiyan kirin û destnîşan kirin ku dewletê çareseriyek nedîtiye, pêwîstiya bi qanûnên wekhev û parastinê yên ku mafên jinan diparêzin, destnîşan kirin û tekez kirin ku divê ceza ji sûcdaran re werin dayîn.

 

Her çiqas tundî û komkujiyên li dijî jinan rojane zêde dibin jî, polîtîkayên pêşîgirtina li tundiyê nayên pêşxistin û sûcdar bi bêcezatiyê têne xelat kirin. Li gorî daneyên ku ji hêla ajansa me ve hatine berhev kirin, tenê di şeş mehên dawî de 145 jin hatine kuştin û 95 jin di bin şert û mercên gumanbar de jiyana xwe ji dest dane. Jinên li Kurdistan û Tirkiyeyê di nav çerxek tundûtûjiyê ya her ku diçe kûrtir dibe de ji bo jiyanê têdikoşin. Di vê pergalê de, ku hişmendiya baviksalar dibe sîstematîk, mafê jiyanê yê jinan di bin gefê de ye. Her çiqas zêdebûna kuştinên jinan, siyaseta bêcezatiyê û betalkirina Peymana Stenbolê bi nerazîbûnek berfireh a raya giştî re rû bi rû maye jî, jin di her warî de ji bo parastina jiyana xwe, daxwaza edaletê û avakirina aştiyê têdikoşin.

 

Jinên li Mûşê derbarê zêdebûna şîdeta mêran de destnîşan kirin ku cezayên ku ji sûcdaran re têne dayîn têrê nakin û divê li dijî şîdeta mêran gavên civakî werin avêtin.

 

'Ceza têrê nakin'

 

Oya Yildirim, endama Kongreya Îslamî ya Demokratîk (DIK), diyar kir ku jin bi tenê tên hiştin û diyar kir ku zihniyeteke serdest a mêran li Tirkiyeyê belav bûye. Oya Yildirim got, "Rêjeyên kuştina jinan piştî Peymana Stenbolê zêde bûne. Ger jin wekhev bin, çima ev maf li vî welatî ji wan tên standin? Çima jin tên kuştin? Çima ceza nayên zêdekirin? Jin pêşengiya aştiya civakî dikin, lê gava ew wekheviyê dixwazin, ew tên kuştin. Divê hikûmet tavilê qanûnên berfireh ji bo parastina mafên jinan derxîne. Ceza têrê nakin. Dema ku serê zilamekî tê şikandin, 10 kes dicivin, lê jinek di mala xwe de dubare tê îşkencekirin û kuştin, û civak û malbat piştgiriyek têrker nadin, û hikûmet alîkariyê dike."

 

'Çima jin nikarin xwe bi zimanê xwe vebêjin?'

 

Oya Yildirim, diyar kir ku jin pir caran dema ku tundûtûjiyê radigihînin qereqola polîsan, xwe bi zimanên xwe yên zikmakî vedibêjin, lê ji ber kêmasiyên di vî warî de, ew nikarin bi tevahî tundûtûjiya ku ew dijîn rave bikin, û got, "Em hewceyê yekîneyekê ne ku em karibin fikarên xwe bi zimanê xwe vebêjin. Ji ber ku jin nikarin xwe îfade bikin, pirsgirêk tê paşguh kirin. Çima jin nikarin xwe bi zimanê xwe vebêjin? Yekîneyên jinan jî kêm in. Li vî welatî çi heye ku jinan biparêze û lênêrînê bike? Dema ku jin di tengasiyê de ne, ji bilî stargehên jinan tu cih tune ku meriv berê xwe bide. Kuştina jinan siyasî ye. Li hember bûyerek civakî, jin li her derê mafên her kesî diparêzin. Lê dema ku jinek tê kuştin, tenê jin li kolanan li ber xwe didin. Mêr bi tevahî bêhest û bêdeng in, û hikûmet jî heman awayî ye."

 

'Em daxwaza qanûnek wekhev dikin'

 

Oya Yildirim, tekez li ser pêwîstiya qanûnên parastinê ji bo jinan kir û got, "Jin rastî tundiyê tên û zarokên wan ji wan tên girtin. Em daxwaza qanûnek wekhev dikin ku maf û edaletê jinan biparêze. Divê kuştina jinan were rawestandin. Divê ceza werin zêdekirin. Jin tên kuştin, lê me qet cezayê giran nedîtiye. Ji dema ku Peymana Stenbolê hate betalkirin ve, me dît ku kuştina jinan zêde bûye."

 

'Em ji kuştina jinan re dibêjin raweste'

 

Gulay Bingol, bal kişand ser girîngiya Peymana Stenbolê û tekez kir ku pêwîst e ji bo dîtina çareseriyek ji bo hejmara zêde ya kuştina jinan xebat were kirin. Gulay Bingol got, "Her roj, jinek li kolanan tê kuştin. Divê em bi hemû hêza xwe li dijî kuştina jinan bixebitin û vê ji holê rakin. Piştre, divê em li ser maf, qanûn û edaletê biaxivin. Em di pêvajoyek aştiyê de ne, û jinek ducanî tenê ji ber guhdarîkirina muzîka Kurdî ji aliyê polîsan ve rastî şîdetê hat. Bi hezaran jin ji hêla mêr, bav û birayên xwe ve bi vî rengî têne kuştin. Em ji kuştina jinan re dibêjin 'Rawest e'. Pêşî, bi jinan re aştî bikin. Ewlekariya wan misoger bikin. Jin tenê ji ber ku dixwazin ji mêran veqetin li kolanan têne kuştin."

 

'Zagon têrê nakin'

 

Gulay Bingol diyar kir ku divê zewacên di temenê zarokatiyê de, werin rawestandin û got, "Em behsa tecawiza zarokan di temenê biçûk de dibihîzin. Qanûn ne astengker in û jinan naparêzin. Zagon têrê nakin. Em daxwaz dikin ku Peymana Stenbolê ji nû ve were bicîhkirin. Divê hemû jin, dayik û jinên ku êşa şer hîs dikin piştgiriyê bidin pêvajoya aştiyê. Şer niha li Rojhilata Navîn rastiyek pir bi êş e. Jin û zarok ew kes in ku herî zêde ji şer dikişînin. Li Tirkiyeyê jin tên zewicandin û tên kuştin."