SILÊMANÎ - Jinan di kongreya NADA'yê de axivîn û di pêşkêşiyên xwe yên li ser rastiya dewleta neteweyî, laşê jinê di Îslama siyasî de û kuştina jinan de gotin ku li gelek welatên wekî Iraq û Kuweytê di bin navê "namûsê" de li dijî jinan komkujî hatine kirin. Jinan gotin, "Divê em hemû bi hev re ji bo avakirina jiyana nû ya ku Abdullah Ocalan pêşniyar kiriye têbikoşin."

 

Koalîsyona Jinên Demokratîk a Herêmî ji bo Rojhilata Navîn û Bakurê Afrîkayê (NADA) yekemîn kongreya xwe li otêlekê li Silêmaniyê li dar dixe. Kongre di rûniştina yekem de bi pêşkêşkirinên li ser gelek mijaran dest pê kir.

 

Rastiya dewleta neteweyî

 

Sema Bekdaş, ku ji Qamişloyê bû, pêşkêşiyek li ser mijara "Modela dewleta neteweyî wekî amûrek serdestiya baviksalar li ser jinan û nebûna demokrasiyê" kir. Sema Bekdaş diyar kir ku dewleta neteweyî wekî projeyek derketiye holê û got, "Dewleta neteweyî xwe ji bo tunekirina yên din ava kir. Ew wekî materyalek hegemonîk, li ser bingeha yek dewlet û yek neteweyê hate şekildan. Ew xwe li ser bingeha pergala baviksalar ava dike. Jin ji jiyana civakî dûr xist. Dema ku jinan di warê aborî de bêtir cîh ji xwe re didîtin, hêzên serdest jinan ji vê qadê dûr xistin. Pergala dewleta neteweyî xwe li gelek waran ferz kir. Rêber Apo dibêje, 'Dewleta neteweyî hêzek serdest e, ew di têkiliyên baviksalar de ye.' Bi awayekî zayendperest û çînî, dewleta neteweyî ne dewlet e, ew pergalek e, û dixwaze li her derê kontrol bike. Jin qurbaniyên vê dewleta neteweyî ne ku hatiye afirandin. Dewletên neteweyî li Rojhilata Navîn hêzek hegemonîk diafirînin. Piştî hilweşîna Împeratoriya Osmanî û avakirina dewleta neteweyî gelek welat hilweşiyan. Piştî vê pêvajoyê, di navbera zayendan de hiyerarşiyek cidî derket holê. Dewleta neteweyî hewl da ku jina bêdeng biafirîne."

 

'DAÎŞ Îslamê wekî amûrek ji bo armancên xwe yên qirêj bikar tîne'

 

Piştre Esma Kaftaro pêşkêşiyek li ser "Laşê jinê, ku di bilindbûna Îslama siyasî de hate bikar anîn" kir. Esma Kaftaro got, "Berî Îslamê, ji bo jinan şerm dihat hesibandin ku werin dinyayê. Li hin deveran, heta ji bo jinan jî qedexe bû ku bijîn. Lê Meryemê berxwedanek da destpêkirin. Wê hêz û bawerî da jinan. Rola pêşeng a jinan di Quranê de tê dîtin. Wekheviya jinan bi zelalî tê diyarkirin. Di dîroka destpêkê ya Îslamê de, rola jinan ewqas pêş neketibû. Jinên pêşeng ên ku şer dikirin ji civakê hatin dûrxistin, ev yek nayê qebûlkirin. Em daxuyaniyên Pêxember Muhammed ên di derbarê cihê jinan di civakê de dizanin. Jin azad in; ew dikarin di qada siyasî ya Îslamî de çalaktir bixebitin. DAIŞ dibêje ku ew bi navê Îslamê şer dike, lê ew Îslamê wekî amûrek ji bo armancên xwe yên qirêj bikar tîne. Peyamên Qasidê tam berevajî vê zîhniyetê ne. Hemû jin wekî astengiyek têne dîtin. Lê ez hêvî dikim ku ev têkoşîna li dijî van hemûyan dê ji bo me yekîtiyek rastîn biafirîne."

 

Kuştina Jinan û Qanûn

 

Piştre Busra EbûEl-Îs pêşkêşiya xwe ya bi sernavê "Sîstema baviksalar bi qanûnê kuştina jinan rewa dike" kir. Wê diyar kir ku hin qanûn carinan jinan diparêzin, lê jin her roj tên kuştin. Busra EbûEl-Îs got, "Gelek qanûn kujerên jinên ku bi navê 'namûsê' têne kuştin jî diparêzin. Dema ku em li peymanên navneteweyî dinêrin, em girîngiya madeyên ku jin û zarokan diparêzin fam dikin. Li hin welatan, jinên ku rastî tecawizê tên têne kuştin. Qanûn hene ku jinan bi navê 'namûsê' dikujin. Peyva namûsê li ser jinan hatiye avakirin. Li Kuweytê, Qanûna 273 dibêje: 'Ger jinek an xwişka wê bi zilamekî din re be, zîna kiribe û zilam van jinan kuştibe, şert û mercên sivikkirinê li ser vî zilamî têne sepandin.' Ev wekî paqijkirina namûsa wî tê dîtin. Kur dikarin vê yekê li dayikên xwe bikin. Ev qanûn hîn jî di meriyetê de ne, û ji bo guhertina wan gelek têkoşîn heye. Ger zilamek jinekê bi navê 'namûsê' bikuje, zilam pere distîne û nayê cezakirin. Pêwîst e qanûnên Kuweytê werin guhertin. Li gorî Xala 430/B li Iraqê, jinek dikare were lêdan, û her çend ew were kuştin jî, ev yek wekî sedemek ji bo kêmkirina navê 'namûsê' tê hesibandin. Di qanûna Iraqê de, ew wekî tê îfade kirin... 'dîsîplînkirina jin û zarokan' "Her tişt ji bo jin û zarokan destûr e. Me li ser vê yekê li dozgeriyê îtîraz kir, lê îtîraza me hat redkirin. Îstîsmara cinsî pir gelemperî ye, lê zarok qet nayên parastin. Li Iraqê zarok û jin ji ber tundûtûjiyê dimirin, lê qanûn tune ne ku wan biparêze."

 

Bandora kapîtalîzmê li ser ekolojiyê

 

Afaf Gattasha di pêşkêşiya xwe ya bi sernavê "Têkoşîna jinan li dijî hilweşîna ekolojîk a pergala kapîtalîst a cîhanî" de bal kişand ser hilweşîna ekolojîk û got: "Di nav pergala kapîtalîst de hilweşînên ekolojîk têne jiyîn. Kapîtalîzmê bi girtina wê di bin avahiya xwe de xweza veguherandiye qadeke bazirganî. Pergal dixwaze me ji xwezayê dûr bixe. Kapîtalîzm materyalek hegemonîk e, ev materyal li ser xwezayê berdewam dike û cîhana me wêran dike. Xweza bi zanebûn tê wêrankirin. Keda ku jin ji xweza û ekolojiyê distînin jî tê wêrankirin. Em ji germbûna gerdûnî haydar in, ew zêde dibe û çavkaniyên binê erdê digihîjin xala kêmbûnê. Ev ji bo cîhanê krîzek mezin e. Wêrankirin ne tenê di xwezayê de, lê di deryayan, gol û daristanan de jî berdewam dike. Derya û okyanûs ji salên berê pir qirêjtir in. Madeyên kîmyewî diherikin deryayan, û cureyên zindî winda dibin. Her ku kîmyewiyên pîşesaziyê bi avê re tevlihev dibin, ava vexwarinê jî kêm dibe. Raportên navneteweyî jî vê rewşa giran eşkere dikin. Avnegirtin û çolbûn di civakên Ereb de pirsgirêkên cidî ne. Niha, krîzek xwezayê heye. Em tê de ne. Ev rewş bi hev ve girêdayî ne.”

 

Navber dan kongrê.