ANKARA - Medya Dayanışma Grubu tarafından organize edilen “Dijital Tekeller, Tehditler ve Arayışlar” konferansının sonuç bildirgesi açıklandı. Bildirgede gazetecilik üzerinde dijital sömürgecilik oluşturulduğu ifade edildi.  

 

Medya Dayanışma Grubu tarafından organize edilen “Dijital Tekeller, Tehditler ve Arayışlar” konferansı Gazeteciler Cemiyeti bünyesinde gerçekleşti. Konferansa gazeteciler, akademisyenler, hukukçular, yapay zekâ uzmanları ve çok sayıda meslek örgütü temsilcisi katıldı.

 

Dijital platformlar habere ulaşım hakkını kontrol altına alıyor

 

Google’nın başını çektiği Dijital platformların ifade özgürlüğünü, toplumun bilgi edinme ve habere ulaşım hakkını, denetime kapalı ve şeffaf olmayan uygulamalarla kontrol altına aldığı belirtilerek “Gazetecilik üzerinde dijital sömürgeciliğe dayalı hegemonya oluşturulmuştur. Tekelleşen web tarayıcıları ile arama motorları, insanların haber alma sürecini keşfet ve sosyal medya gibi uygulamalara hapsetmekte, arama motorları ile tarayıcıların yerini almaya başlayan yapay zekâ uygulamaları da haber ile medya ilişkisini tümden koparmaktadır” denildi.

 

Dijital Platformların gazetecilerin ürettiği fikri eserlerinin topluma ulaştırılmasında ve görünürlüğünde belirleyici hale geldiği söylenerek bu platformların dijital reklam pazarını büyük oranda kendisine bağımlı hale getirerek dijital medyanın gelir kaynaklarını daralttığı aktarılarak dijital tekeller ve tehditler şöyle sıralandı;

 

*İç denetim mekanizmaları gizli dijital tekeller ve onların geliştirmeye çalıştıkları yapay zeka uygulamaları, kendi şirket hedef ve çıkarlarını, toplumsal sorumluluklarının ve kamusal yararın üstünde tutmakta, medya alanında rekabeti ortadan kaldırıp eşitsizlikleri güçlendirmektedir.

 

*Dijital platformların şeffaf olmayan kuralları, parametreleri ve algoritmaları, gazetecilik eserlerinin dolaşıma girmesi ve topluma ulaşmasında engeller oluşturmakta, adaletsizliklere yol açmakta, bağımsız medyanın sürdürülebilirliğini zora sokmaktadır.

 

*Ülkemizdeki yasal boşluktan ve meslek örgütlerinin bir araya gelerek ortak tepki gösterememesinden yararlanan dijital platformlar ve yapay zeka uygulamaları, sayesinde gelir elde ettikleri gazeteciler ile medya kuruluşlarına bu gelirden pay vermemekte, ödeme yapmamakta, vergi de ödememektedir.

 

*Dev platformların dijital zemindeki etik kodlarını belirleyen, telif modellerini öngören yasal düzenlemeler ve uluslararası anlaşmalar bulunmaması, gazetecileri, medya ve yayıncı kuruluşları platformlar karşısında oldukça güçsüz ve korunmasız bırakmaktadır.

 

*Platformların hükümetler ile ticari ve siyasi ilişkileri, medya ve ifade özgürlüğü aleyhine dijital ortamın oluşmasına yol açmaktadır. Bu ilişkiler kapsamında erişim engelleri, görünmez kılınan hesaplar, hukuksuz yasaklamalar söz konusu olmakta ve dijital alan zehirlenmektedir.

 

*Platformlar, tekel konumları sayesinde kullanıcıların medya izleme ve tüketim alışkanlıkları da dahil olmak üzere tüm verilerini şeffaf olmayan yöntemlerle toplamakta, bunları ticari amaçlarla yönlendirerek ya da pazarlayarak insanların mahremiyet haklarını ihlal etmektedirler.

 

‘Gazeteciliğe verilecek zararlara karşı ortak mücadele edilmeli’

 

Gazetecilik meslek örgütleri ve medya kuruluşlarının teknoloji devlerinin hegemonyasına ve yapay zekâ uygulamalarının gazeteciliğe vereceği zararlara karşı ortak mücadele içinde olması gerektiği belirtilerek sonuç bildirgesinde şu öneriler sunuldu;

 

*Arama motorları, web tarayıcılar ve daha önemlisi yapay zekanın geleceğin bilgi akışını yeniden şekillendirmesi, gazeteciliğin dönüşümünü de zorunlu kılmakta; medya kullanıcılarıyla kurulan bağın güncellenmesini ve değişime ilişkin farkındalık oluşturulmasını gerektirmektedir.

 

*Teknoloji devlerinin gazeteciliği, dolayısıyla demokrasiyi yıpratan uygulamalarına karşı “habercilik kooperatifleri” gibi yeni kurumsal modeller oluşturulması, bağımsız gazeteciliğin ekonomik açıdan güçlenmesini sağlayacak; editöryal özerkliğini güçlendirecektir. 

 

*Medya kullanıcılarına haberin ve haberciliğin değerini benimsetmek için STK’lar ile de birlikte çalışılmalı, dijital tekellerden sağlanan gelire dayanmak yerine abonelikler gibi doğrudan okura dayalı gelir modelleri geliştirilmeli, kendisini finanse eden yeni sistemler oluşturulmalıdır.

 

*Gazetecilik eserleri sayesinde büyük kârlar elde eden Alphabet (Google), Amazon, Meta (Facebook), Apple ve Microsoft (GAMAM) gibi teknoloji devleri, elde ettikleri gelirden pay ödemelidirler. Devletin bu şirketlerle görüşmelerinde gazetecilik örgütleri de bulunmalı, kamu yararı gözetilmelidir.

 

*Dijital platformların algoritmik düzenlemeleri ve kurumsal işleyişleri ile yapay zekanın gazetecilik alanındaki uygulamaları, uluslararası ve ulusal gazetecilik kuruluşları ile UNESCO benzeri uluslarüstü kuruluşların denetimine açık ve şeffaf hale getirilmelidir.

 

*Dijital platformların tekel konumunun kırılması ve yapay zeka uygulamalarının sağlıklı zeminde ilerleyebilmesi için yasal düzenlemeler yapılmalı; gazetecilik örgütleri, Rekabet Kurumu, Kişisel Verileri Koruma Kurumu ve Basın İlan Kurumu’nun devreye girmesi için çaba harcamalıdır.

 

*Dijital telif gelirlerinin dağıtımı için Türkiye koşulları ile medya ve gazeteciliğin gereksinimlerine uygun, sektördeki eşitsizlikleri artırmayacak, küçük ölçekli yayın yapan gazetecilerin de yararlanacağı adil ve şeffaf bir sistem ve bu sistemi uygulayacak bağımsız bir üst yapı oluşturulmalıdır.

 

*Dijital Telif Kanunu, dijital telif gelirlerinin gazeteciler ve medya kuruluşlarına dağıtım oranları ve kriterleri konusunda net hükümler içermelidir. Reyting, tıklama ve basın kartlı çalışan sayısı, dağıtımda yegâne kriter olarak görülmemeli; niteliksel kriterler öne çıkarılmalıdır. 

 

*Dijital alandan gelir elde edenlerden alınan “Dijital Hizmet Vergisi”, tüm kullanıcın verilerine ve sanal izlerine sahip olan platformları da kapsayacak şekilde yeniden düzenlenmelidir. Bu vergilerin bir bölümü, medya ve ifade özgürlüğünü desteklemek için kullanılmalıdır.

 

*Basın İlan Kurumu'nun resmi ilan dağıtım kriterleri de iyi gazeteciliği önceleyecek şekilde güncellenmeli, internet haber sitelerine dair elde ettiği veriler ve uyguladığı yaptırımlar şeffaf ve herkesin erişimine açık olmalıdır.

 

*Dijital platformların hegemonyasına ve yapay zekâ araçlarının bilgi ekonomisinde artan payı ve bilgiye erişimde hızla büyüyen etkisine karşı farklı ülkelerdeki haber kuruluşları ve gazetecilik örgütlerinin düzenlemeleri sentezlenmeli, uluslararası iş birlikleri ile ortak bir mücadele hattı kurulmalıdır.

 

*Dijital tekellere karşı bugün verilecek mücadelenin medya, ifade özgürlüğü ve demokrasinin geleceği bakımından belirleyici sonuçlar doğuracağı unutulmamalı, tüm kurum, örgüt ve aktörler bu farkındalıkla hareket etmelidir.”