Rojda Aydin 

 

DÊRSIM - Mihrîcana Dêrsimê ku salane li Dêrsimê tê lidarxistin, ne tenê çalakiyek çandî û muzîkê ye, di heman demê de têkoşîna nasnameyê, bîranînek dîrokî û cîhek ji bo hevgirtina civakî ye jî. Mihrîcan bi rêwîtiya xwe ya ji sirgûniyê heta roja îro balê dikişîne.

 

Melodiyên ku li quntarên çiyayên Mûnzûrê deng vedidin ne tenê muzîk in; ew dengê bîranîn, êş û berxwedana gelekî ye. Mihrîcana Dêrsimê ku her havînê bi hezaran kes beşdar dibin, bi girîngiya xwe ji dîrokê heta niha yek ji bûyerên çandî yên herî bêhempa li Kurdistan û Tirkiyeyê xwe diparêze.

 

Rêwîtiya ku bi sirgûnê dest pê kir

 

Çîroka Mihrîcana Dêrsimê di dawiya salên 1990’î de bi hewildanên Dêrsimên dîasporayî ve li Ewropayê dest pê kir. Ev çalakiya ku cara yekem li Almanya hat lidarxistin, ji bo zindî hiştina bîra çandî ya herêmê, veguheztina wê ji nifşên ciwan re û bîranîna trawmayên dîrokî yên wekî Komkujiya Dêrsimê ya 1938’an hat lidarxistin.

 

Hunermendên ku di salên pêşîn ên mihrîcanê de derketin ser dîkê, ne tenê bi stranên Kurdî û Kirmanckî çand ragihandin, lê di heman demê de helwesteke siyasî jî nîşan dan.

 

Ji sirgûniyê ber bi welat ve: Mihrîcan koçî Dêrsimê kir

 

Mihrîcana ku di destpêka salên 2000’an de li bajarên wekî Stenbol, Enqere û Îzmîrê dest pê kir, armanc ew bû ku mihrîcanê bigihînin Dêrsimê. Ev armanc di sala 2000’an de pêk hat û Mihrîcana Çand û Xwezayê ya yekem a Mûnzûrê rasterast li Dêrsimê hate lidarxistin. Ji wê rojê û pê ve, mihrîcan bi Mûnzûrê, çiya û mirovan ve hate yekkirin. Îro, çalakiyên ku rasterast li ser Dêrsimê tên kirin, li deverên ku bi xwezayê dorpêçkirî ne, bi taybetî li Geliyê Mûnzûrê tê lidarxistin.

 

Ji bilî konseran, bernameya mihrîcanê panel, kargeh, meşên giştî û forumên ekolojîk jî dihewîne.

 

Ji çandê heta ekolojiyê, ji jinan heta ciwanan

 

Yek ji aliyên balkêş ên Mihrîcana Dêrsimê ew e ku ne tenê bi çalakiyên hunerî ve sînordar e. Di rûniştinên ku di mihrîcanê de têne lidarxistin de mijarên wekî polîtîkayên jîngehê, mafên jinan, tevgerên ciwanan û perwerdehiya bi zimanê dayikê têne destnîşan kirin.

 

Beşdarvan li dijî gefên bendav û madenan ên li ser xwezaya Dêrsimê banga hevgirtina ekolojîk dikin, di heman demê de ew di xuyakirina rêûresmên baweriyan de di qada giştî de jî beşdar dibin.

 

Berxwedana çandê berdewam dike

 

Mihrîcana Dêrsimê ne tenê ji bo welatiyên herêmê, lê di heman demê de ji bo welatiyên ji çar aliyên Kurdistan û Tirkiyeyê jî cihekî bîranîn û aîdiyetê ye. Mihrîcan her sal mezin dibe û mînakek bihêz a mîrata çandî, hevgirtina civakî û bîranîna siyasî pêşkêş dike.

 

Ava sar a Mûnzûrê bi stranên ku di siya çiyayan de deng vedidin re dibin yek. Dêrsim bi mihrîcanê careke din dibêje, “Em li vir in.”

 

Mihrîcan di sala xwe ya 23’yemîn de ye

 

Îsal jî bi heman biryar û armancê 23’yemîn Mihrîcana Çand û Xwezayê ya Mûnzûrê dê di navbera 24-27’ê Tîrmehê de were lidarxistin. Hevşaredara Dêrsimê ya ku şuna wê qeyûm hat tayînkirin Bîrsen Orhan, li ser mihrîcana ku wê bê lidarxistin axivî û bang li her kesî kir ku beşdar bibin.

 

‘Mihrîcan bi piştgiriya gel tê lidarxistin’

 

Bîrsen Orhan, destnîşan kir ku mihrîcan tevî zehmetiyên teknîkî û darayî jî dê bi piştgiriya gel bê lidarxistin û wiha got: “Îsal, em mihrîcana xwe di bin siya şaredariya qeyûm de li dar dixin. Bê guman em zehmetiyên teknîkî û aborî dikişînin. Lê piştgiriya gel bi me re ye. Gelek nivîskar û hunermendan bersiva banga me dan. Ew bêyî tu hêviyên darayî bi me re bûn û beşdarî bernameya mihrîcanê bûn.”

 

Gelek hunermendan piştgirî da bangawaziyê

 

Birsen Orhan, diyar kir ku gelek hunermendan ji ber sedemên darayî guh dane vê bangê û wiha dom kir: “Hem hunermendên me yên xwecihî û hem jî gelek hunermendên navneteweyî piştgiriya xwe ji me re anîn ziman. Em gelek spasiya wan dikin. Ji ber ku ji bo me pir bi qîmet e ku ew di pêvajoyek wiha de bêyî ku li bendê bin ku tu beşdariyeke aborî hebe, piştgiriya xwe ji me re diyar kirin.”

 

‘Qarakterê festîvalê nayê guhertin’

 

Birsen Orhan rexneyên ku dibêjin mihrîcan car caran xwedan avahiyek dubarekirî ye jî nirxand û diyar kir ku nîqaşên bi vî rengî hêja ne, lê karakterê dîrokî û çandî yê mihrîcanê nayê xeter kirin. Bîrsen Orhan, ev tiştan got: “Ev mihrîcan xwedî taybetmendî ye; ziman, bawerî û xweza. Çawa ku karakterê takekesî bi hêsanî naguhere, xeta bingehîn a mihrîcanê jî naguhere. Bê guman, em ji bandorên pergala kapîtalîst serbixwe nînin, lê armanca me ew e ku van bandoran eşkere bikin û têkoşînê berfireh bikin.”

 

Nirxandina pêvajoya aştiyê di mihrîcanê de

 

Bîrsen Orhan ku bal kişand ser polîtîkayên şerê taybet ên li Dêrsimê zêde bûne û wiha domand: “Li cihekî ku qirkirina çandî pir zêde ye û bi taybetî li Dêrsimê ku ev kom bûne û polîtîkayên asîmîlasyonê bi zanebûn têne meşandin, me ji perspektîfekê nêzî naveroka festîvala xwe bû ku van tiştan li ber çavan girt. Wekî hûn dizanin, me vê dawiyê daxuyaniyek çapemeniyê da û ji çeteyan û dejenerebûnê re got na. Li vir em behsa bajarekî dikin ku tê de çekdarkirina takekesî zêde bûye û bikaranîna madeyên hişber tenê bi temenê herî biçûk ve sînordar e û ji ber vê yekê, mihrîcan nikare di vê pêvajoyê de ji van pirsgirêkan serbixwe bisekine û yek ji pirsgirêkên herî girîng ew e ku Pêvajoya Aştî û Civaka Demokratîk cihê xwe di mihrîcanê de bibîne.”

 

Keda 23 salan û tecrit

 

Bîrsen Orhan, da zanîn ku mihrîcan ne tenê konserek an panelek e, helwestek e û wiha dirêjî da axaftina xwe: “Dema ku me ev mihrîcan organîze kir, vê  mihrîcanê ji cihekî ku li ser ziman, bawerî, avahiyên çandî û xwezayê disekine, organîze kir. Bê guman kêmasiyên me wê hebin. Ji ber ku em naxwazin mihrîcanek di serdemeke ewqas dijwar de, di navenda ewqas nîqaşan de bi dawî bikin û mêvanên xwe yên ku bi 23 salan hewildan ji bo vê mihrîcanê hatine vir, wekî cihek an qadeke ku ew dikarin tenê ji bo rojekê werin û kêfê bikin bihesibînin. Bê guman, em civatek in ku pêdivî bi kêfê heye. Bê guman, ev jî beşek ji jiyana me ne. Lê ev ne armanca Mihrîcana Çand û Xwezayê ya Muzurê ye. Armanca Mihrîcana Çand û Xwezayê ya Muzurê ew e ku rastiya gelekî, civakekê, gundekî ku di salên 1990’î de hatibû tecrîdkirin, çareser bike. Û armanca vê mihrîcanê ew e ku vê tecrîda li ser van mirovan li vir bişkînin, vê tecrîda ku li dijî baweriyên wan ên çandî ye bişkînin. Ji ber vê yekê, divê bi vî rengî were dîtin û ne tenê wekî hawîrdorek şahiyê were dîtin.”

 

Qirkirina xwezayê

 

Bîrsen Orhan, bal kişand ser qirkirina xwezayê û axivî: “Îro qirkirinek xwezayî heye. Îro, projeyek madenê ku tê plankirin ku li hezaran deveran were meşandin, tê pêkanîn. Ji HES’an bigire heta GES’an xwezaya Dêrsimê bi polîtîkayên wêrankirina ekolojîk re rû bi rû ye. Ji ber vê yekê, dema ku ew bi awayekî guncaw ji bo vê mihrîcana xwezayê tên vir, em dixwazin ku ew Dêrsimê tam wekî ku ew dixwazin bibînin, biterikînin. Me vê her carê anî ziman. Ev ji mihrîcaneke bîra û patilayê bêtir e, ew helwestek, qîrînek û nasnameyek e. Nêzîkbûna bi vê hesasiyetê dê misoger bike ku mihrîcana me bi awayekî erênî, bihêz û armancdar were pîrozkirin û lidarxistin. Wekî her car, em di vê mihrîcanê de li ser çandê jî disekinin, panelên bi zimanê dayikê, çîrokbêjiya bi zimanê dayikê û çalakiyên zarokan hemî beşek ji vê ne. Bi vî awayî, li şûna ku tenê bi balkişandina ser konserê nêzîkî van cihan bibin, ew ê beşdarî van deveran bibin û guhdar bin ku ev yek dê hem mêvanên me û hem jî mêvanên me yên ku ji bo xebata dilxwazî têne teşwîq bike.”

 

Di mihrîcanê de jin

 

Bîrsen Orhan, di dawiya axaftina xwe de bal kişand ser çalakiyên ku jinan di mihrîcanê de bê lidarxistin û wiha dawî li axaftina xwe anî: “Her wiha di çarçoveya bernameya mihrîcanê de ji aliyê Platforma Jinên Dêrsimê ve panelek jî dê were lidarxistin. Bi taybetî li ser avakirina civaka demokratîk û rola jinan di wê de. Di heman salê de, panelek bihêz bi beşdariya gelek çalakvan û nûnerên saziyan dê were avakirin ku tê de nîqaşên li ser nasnameya jinan dê werin lidarxistin. Her wiha di van planan de konserek bi beşdarbûna KASED Jin jî heye. Me xebatên xwe ne tenê ji bo dîtina jinan, lê di heman demê de ji bo diyarkirina temsîliyeta jinan li Dêrsimê çawa derketiye holê û çi celeb faktor li Dêrsimê bû, me van hesasiyetan di dema destnîşankirina panelîst û hunermendên di bernameya festîvalê de li ber çavan girt.”